ŞEHZADE MUSTAFA NASIL ÖLDÜRÜLDÜ?

Ayten DİRİER

    Şehzade Mustafa, Yavuz Selim’in torunu, Kanunî Sultan Süleyman’ın ilk şehzadesidir. Babası Manisa’da Saruhan Sancak Beyi iken 1514 yılında Çerkez asıllı Gülbahar ile evlendi. 1515 yılında Şehzade Mustafa dünyaya gelince annesi Mahidevran adını aldı.

    Şehzade Mustafa hem sima, hem de karakter yönünden büyükbabası Yavuz Selim’e benzediğinden Osmanlı Ailesi, ordu ve halk tarafından çok seviliyordu. Herkesin geleceğin sultanı gözüyle baktığı şehzadenin kaderi, Hürrem Sultan’ı saraya gelmesinden sonra değişti. Bizans oyunlarını aratmayan entrikalarla saf dışı bırakıldı.

*Hürrem’in entrikaları:

-Hürrem Sultan, Kanuni’nin ilk oğlu Şehzade Mustafa’yı devre dışı bırakıp kendi oğullarından birini tahta çıkarmak için Bizans entrikalarını aratmayan bir strateji izlemeye başladı. Kızı Mihrimah Sultan’ı istemediği halde Rüstem Paşa ile evlendirerek büyük bir yardımcı kazandı.

-Ordu, ulema ve meşayih,  dedesi Yavuz’un hasletlerine sahip Şehzade Mustafa’ya geleceğin sultanı gözüyle bakıyorlardı. 

-Veliahtlık meselesi ile ilgili dedikodular yapılmaya başlayınca, Kanuni Hürrem’in  teşviki ile Şehzade Mustafa’yı saltanat merkezine daha yakın olan ve taht adayı şehzadeye ayrılan Manisa sancakbeyliğinden alarak Amasya’ya kaydırdı. Gelenek olduğu üzere annesi Mahidevran Sultan da oğluyla birlikte Amasya’ya gitti.
-Manisa’ya  Hürrem’den olma (Şehzade Mustafa`dan altı yaş küçük)  Şehzade Mehmet getirildi. Mehmet ölünce Mustafa yine öne çıktı, ama Hürrem’in baskısıyla Manisa’yaŞehzade Selim gönderildi.

-Mustafa’nın tevekküllü tavrına karşın, Saraydaki entrikalar bitmiyordu.  Sinsi  iftiralarla Kanunî ile Şehzade Mustafa’nın arası açıldı.  Sadrazam Rüstem Paşa’nın bu gelişmede etkisi büyüktü.

-Rüstem Paşa, Mihrimah aracılığıyla gizlice şehzade Mustafa’nın mührünü kazıttı ve onun ağzıyla İran Şahı Tahmasp’a bir mektup yazdı. Şahın cevaben yazmış olduğu mektubu da ele geçirip uygun zamanda Kanunî’ye göstermek üzere sakladı.
-1552 yılında Rüstem Paşa Doğu Seferi’ne gidecek ordunun başına getirildi. Rüstem Paşa, sefer sırasında Anadolu’da herkesin Şehzade Mustafa’yı desteklediğini gördü ve durumu padişaha anlattı.

-Ordu’da özellikle Yeniçeriler  arasında, artık 60 yaşına gelmiş olan Kanuni’nin, yeni zaferler için yerini  bu göreve lâyık Şehzade Mustafa’ya bırakması yönündeki söylentiler artınca, Rüstem Paşa fırsatı kaçırmadı.  Bir adamını İstanbul’a göndererek meydana gelen olayları ayrıntısıyla Kanunî’ye duyurdu. Bu söylentinin yanısıra daha önce Şah Tahmasp ile yazıştığı sahte mektupları da delil olarak gönderdi.

-Kocamışlık nedeniyle “Tahtı bırakması” hakkındaki dedikodulara üzülüp, sinirlenen Kanunî, hemen Rüstem Paşa’yı geri çağırarak ertesi yıl İran/Nahcivan Seferine kendi çıktı. Ordu, 5 Ekim 1553 yılında Konya Ereğlisi yakınındaki Aktepe denilen mevkide konakladı. Padişahın yanında Şehzade Cihangir ve yolda orduya katılan Şehzade Selim bulunmaktaydı.

*Mustafa nasıl öldürüldü?

    Kendisine orduya katılması talimatı verilen Şehzade Mustafa, babasının kendisiyle ilgili düşüncelerinden habersiz, orduya katıldı. Kendisini çok seven ikinci vezir Kara Ahmed Paşa’nın ikazlarıyla bazı şeylerin ters gittiğini fark etti. Akşama doğru babasının otağından kendisine doğru üzerinde kağıt bulunan bir ok atıldı. Mesajda babasının otağına gitmemesi,  babasının onu öldüreceği yazılıydı. Mesajı Rüstem Paşa’nın bir oyunu olarak düşünen Şehzade Mustafa,  otağa gitmemenin babasına karşı bir saygısızlık olacağını düşündü. Ayrıca babasına karşı, kendisini öldürtecek büyüklükte bir suç işlemediğinden,  babasının  ne Hürrem’in, ne de Rüstem’in etkisiyle kendisini öldürtmeyeceğine inanıyordu.

    Çadıra giren şehzadeye yedi dilsiz cellat saldırdı. Şehzade Mustafa mücadeleyi kazanıp kaçarken, II.Selim'in kızı Şah Sultan’a aşık kapıcıbaşı Mahmut güçlü kollarıyla kavrayıp boğdu. Ondan sonra Zal(Pehlivan) Mahmut ünvanını alan kapıcıbaşı  hızla yükseldi.(Halep Valisi,Anadolu Beylerbeyi, Vezir yapılarak,  Şah Sultan ile evlendirildi.)

    Şehzade Mustafa’nın Ordugahı ayağa kaldırmaya bir çığlığı yeterdi. Sessizce cellatlarla boğuşmaya girişmesi büyük bir hataydı. Çok sevilen ve Osmanlı devletinin Kanunî çapında devamı ümidi olan Mustafa'nın hileli idamı; ordu, yöneticiler ve halk arasında büyük üzüntü ve isyan doğurdu.

    Taşlıcalı Yahya Efendi’nin mersiyesi,  orduyu saran teessür ve isyanın, ölümsüz bir ifadesidir. Tepkiler Rüstem Paşa’ya yönelince, Kanunî, ortamı yatıştırmak için damadını görevden azledip, veziriazamlığa Şehzade Mustafa’ya yakınlığı ile bilinen Kara Ahmed Paşa’yı getirdi. Şehzadenin cenazesi Bursa’ya gönderilerek, yakın adamı  Taşlıcalı Yahya Efendi’nin yazdığı Mersiye(Ağıt) eşliğinde II. Murad türbesine gömüldü.

    Şehzade Mustafa’nın ölümü üzerine Edirneli Nazmî, Fünûnî, Rahmî, Muînî, Mustafa, Müdâmî, Sâmî, Kara Fazlî, Nisâyî , Şeyh Ahmed Efendi, Selîmî, Kâdirî gibi şairler mersiyeler yazdılar.         

     Şehzade Mustafa’nın katlinden sonra Konya’da olan annesi Mahidevran Sultan ve ailesi (eşleri, kızları ve oğlu Şehzade Mehmed) Bursa’ya gönderildi. Ama ölümünden sonra askerler arasında çıkan “Şehzade Mustafa öldüyse oğlu var, tahta o geçer!”dedikodularını işiten Kanunî, torununun da boğdurulmasını emretti. Yedi yaşındaki Şehzade Mehmed babasının ardından boğularak, yanına defnedildi. Şehzade Mustafa’nın türbesi, Mahidevran’ın isteği üzerine 1555 yılında  Şehzade Selim tarafından yaptırıldı.

TAŞLICALI YAHYA EFENDİ ve ŞEHZADE MUSTAFA MERSİYESİ

    Taşlıcalı Yahya Efendi, Arnavutluk’un ünlü Dukakin ailesine mensup olup, XVI.yy Osmanlı şiirinin önde gelen temsilcilerindendir. Divan ve hamse sahibi, mesnevi sanatkârı önemli bir şairdir. Fuzûlî’den sonra yüzyılın en üstün mesnevi sanatkârı sayılır. Yavuz ve Kanunî Dönemlerinde yaşadı, seferlerin çoğuna katıldı. Şehzade Mustafa’ya çok yakındı.

    Yazdığı mersiye nedeniyle Hürrem onu öldürmesi için Padişahı kışkırttı. Kanunî, derin üzüntü içinde hemen reddedip, “Bırak, halkın duygularını dile getirip, rahatlatsın!” karşılığını verdi. Rüstem tekrar Sadrazam olunca onu Bosna’ya sürgüne gönderdi.

    Taşlıcalı Hayatının son yıllarında Gülşeni Şeyhi Uryani Mehmet Dede’ye bağlandı kendisini tasavvufa verdi. 1582’de vefat edince,  İzvornik’te toprağa verildi.

     Taşlıcalı Yahya Efendi’nin ünlü Mersiyesi terkib-i bend nazım şeklinde ve yedi benttir.

Aruzun “Mefâilün feilâtün mefâilün feilün” kalıbıyla yazılı olup, tam ve zengin uyaka sahiptir. Redifler ve aliterasyonlar, şiirin lirik özelliğini arttırmakta.

    ŞEHZADE MUSTAFA MERSİYESİ

I. Bend
1. Meded meded bu cihanın yıkıldı bir yanı
    Ecel celâlîleri aldı Mustafa Hânı

1. İmdat imdat! Bu dünyanın bir tarafı yıkıldı.
    Ecel eşkiyaları Mustafa Han’ı yakalayıp, boğdu.

2. Tohındı mihr-i cemâli bozuldı erkânı
    Vebale koydılar âl ile Al-i Osmânı

2. Güneş gibi parlak yüzü battı, maîyeti bozuldu.   

    Osmanoğullarını hîle ile günaha soktuldu.

3. Geçerler idi geçende o merd-i meydânı
    Felek o canibe döndürdi şâh-ı devrânı

3. Padişahın yanında o yiğidin sözü geçtikçe çekiştirildi. 

    Felek devir padişahını, onların tarafına  döndürdü.

4. Yalancımın kun bühtanı bugz-ı pinhânı
    Akıtdı yaşumımı yakdı nâr-ı lıicrânı

4. Yalancının kuru iftirası ve gizli düşmanlığı

    Gözümüzün yaşını akıttı,  ayrılık ateşiyle yaktı.

5. Cinayet etmedi cânî gibi anın cânı
    Boguldı seyl-i belâya tagıldı erkânı

5. caniler gibi bir cinayet işlememişken canı,

    Belâ selinde boğuldu, yakınları dağıldı.

6. N’olaydı görmeye idi bu macerayı gözüm
   Yazuklar ana reva görmedi bu rayı gözüm

6. Keşke şu olayı gözüm görmemiş olsaydı.

    Yazık hakkındaki hükmü adil görmedim.

II. Bend
1. Tonandi ağlar ile nurdan menâra dönüp
     Güşâde hatır idi şevk ile nehâra dönüp

1. Beyaz elbisesiyle nurdan bir minareye dönüştü.

Mutluluktan parlayan yüzü andırıyordu gündüzü .

2. Göründi halka dıraht-ı şükûfezâra dönüp
    Ütag u haymeleri karlu kûhsâra dönüp

2. Şehzade halka çiçek açmış bir ağaç gibi göründü,
    Otağ ve çadırları da karlı dağlara benziyordu.

3. Tururdı şâh-ı cihan hiddet ile nâra dönüp
Yürürdi kulları yamnea lâle-zara dönüp

3. Cihan padişahı hiddetten ateşe dönmüştü,

    Yanında yürüyen adamları lâle tarlasını andırıyordu.

4. Müzeyyen idi bedenlerle ak hisara dönüp
    El öpmeğe yüridi mihr-i bî-karâra dönüp

4. Çadırlar bedenlerle süslenmiş, ak hisara dönmüştü.

    Şehzade güneş gibi el öpmek için otağa doğru yürümüştü

5. Tolmadı gelmedi çünkim o mâh-pâre dönüp
    Görenler ağladılar ebr-i nev-bahâra dönüp

5. Ay parçası gibi şehzade battı, babasının otağından dönmedi.

     Cenazesini görenler yağmur yağdıran bahar bulutuna döndü.

6. Bir ejdehâ-yı dü-serdür bu hayme-i dünyâ
    Dehânma düşen olur hemîşe nâ-peydâ

6. Bu dünya çadırı, dâima ağzına düşenin

    Görünmez olduğu iki başlı bir ejderhadır.

III. Bend
1. O bedr-i kâmil ol âşinâ-yı bahr-i ulum
    Fenaya vardı telef etdi ara tâli-i şûm

1.Ayın ondördü gibi olgun, ilim deryası

   Uğursuz talih fena halde zavallıyı telef etti.

2. Dögündi kaldı hemân dâg-i hasret ile nücûm
    Köyündi şâm-ı firakında doldı yâş ile Rûm

2. Birer yara gibi yıldızlar hasretiyle dövündü kaldı.

Osmanlı ülkesi ayrılık akşamında  tutuştu, gözler doldu.

3. Kara geyürdi Karamana gusse etdi hücum

    O mâhı ince hayâl ile etdiler ma’dûm

3. Yoğun hüzün ve keder  Konyalılara karalar giydirdi.

    O ay yüzlü, ince düzen, usta entrikalarla yok edildi.

4. Tolandı gerdenine hâle gibi mâr-ı semûm

    Kazâ-yı Hak ne ise razı oldı ol merhum

4. Zehirli bir yılan gibi kemend şehzadenin boynuna dolandı

    Rahmetli kaderi neyse ona sessizce boyun eğdi.

5. Hatâsı gayr-ı muayyen günâhı nâ-ma’lûm
    Zihî şehîd ü saîd ü zihî şeh-i mazlum

5. Hatası görülmemiş ve günahı bilinmemiş

    Mübarek,  manen mutlu şehîd, mazlum sultan

6. Yıkıldı yer yüzine aslına rücû etdi
    Saadet ile hemân kurb-ı hazrete gitdi

6. Yer yüzüne yığılıp kaldı ve aslı olan toprağa döndü.

    Şehîdlik mutluluğuyla İlâhî makam civarına gitti.