MAVİ KAPILARIN SIRRI

Anadolu’nun birçok yerinde, özellikle tatil yörelerinde maviye boyanmış kapı ve pencereler insana rahatlık ve huzur hissi veriyor. Peki ecdat biz turistlerin gözü gönlü açılsın diye mi kapıları-pencereleri maviye boyamış? Aslında bunun tek bir cevabı yok.

Büyükşehirde yaşayan milyonlarca insan “yaz gelse de tatile gitsek” diye bir yıl boyunca plan yapıp durdu. Patrondan izin alındı, yol güzergâhı çıkarıldı, yapılacaklar, gezilecekler, ziyaret edilecekler düşünüldü, en ince ayrıntısına kadar maliyetler çıkarıldı. Heyecanlı geri sayımlar yapıldı, son on beş gün, son bir hafta, son gün derken, beklenen güzel gün geldi. Çoğu tatilci sabahın ilk ışıklarını ve büyük şehrin stresini, gürültüsünü arkasında bırakarak yollara düştü.

Kimi deniz, kum, güneşe, kimi doğduğu büyüdüğü topraklara, ‘memleket’ine gitti, gezdi. Atalarımız boşuna dememişler ‘tebdil-i mekânda ferahlık vardır’ diye. Tatile gidilen yerlerde insanlar kendilerini daha rahat, huzurlu hissettiler. Pazardaki domatesin kokusu, denizin rengi, kavunun fiyatı, trafiğin akışı, havanın temizliği gibi yaşanan her güzellik, büyük şehirlerdeki sıkıntılarla kıyas edildi. “İstanbul’da olsa… Ankara’da olsa…” denildi.

Anadolu şehirlerinde göreceli de olsa bir düzen, rahatlık dinginlik söz konusu. Bu düzen ve huzurlu ortamı veren birçok sebep var elbette. Bunlardan bir tanesi de mavi kapı ve pencereler. Anadolu’nun birçok yerinde, özellikle tatil yörelerinde maviye boyanmış kapı ve pencereler insana rahatlık ve huzur hissi veriyor. Akdeniz, Ege, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu’da özellikle kırsaldaki yerleşim alanlarında maviye boyanmış kapı ve pencerelerin çok yaygın bir şekilde kullanıldığı görülüyor. Büyük şehirlerde neredeyse yok olmak üzere olan ahşap kapı ve pencereler Anadolu’da hâlâ kendini korumaya devam ediyor, bu sayede mavinin birçok tonunu kapı ve pencerelerde görmek mümkün olabiliyor.

Peki Anadolu’da kapı ve pencereler neden maviye boyanıyor? Aslında bu sorunun tek bir yanıtı yok. Halk arasında bu konuda iki rivayet var. Yaygın olan rivayete göre mavi renge boyanmış kapı ve pencerelerin nedeni akrepler. Bu iddiaya göre Anadolu’da çok yaygın olan akreplerden korunmak için kapı ve pencereler mavi renge boyanıyor. Akreplerin mavi rengi kırmızı olarak görüp düşman olarak algıladıklarına ve bu nedenle mavi renge boyanmış kapı ve pencerelerden evlerin içlerine giremediklerine inanılıyor.

Bilimsel olarak kabul edilmiş olmasa da bu iddiayı güçlendiren bazı bilgiler var. Mavi renge boyanmış kapı ve pencerelerin yoğun olarak kullanıldığı bölgeler ile Türkiye’de akreplerin yaşam alanları büyük ölçüde örtüşüyor. Güneydoğu Anadolu, Akdeniz, Ege, İç Anadolu akreplerin en çok görüldüğü bölgeler, yine aynı bölgeler maviye boyalı kapı ve pencerelerin en sık olduğu yerler. Güneydoğu Anadolu’da ve İç Anadolu Bölgesi’nde masaların bacaklarının maviye boyandığı görülüyor. Yine Anadolu’nun birçok yerinde köy düğünlerinde kullanılan demir aksamlı masa ve sandalyeler de mavi renge boyanıyor. Kırsalda kullanılan masaların bacaklarının veya tamamının maviye boyanarak akreplerin insanların ayaklarının olduğu yerlere gelmesinin engellendiği düşünülüyor.

Bu iddiayı güçlendiren ikinci bir veri de dünya genelinde akreplerin yoğun olduğu yerlerde şehir mimarisinde mavi rengin daha fazla kullanılması. Kuzey Afrika (özellikle Fas, Tunus), İtalya, Çin hem akrep popülasyonunun yoğun olduğu hem de özellikle kırsallarında mavi rengin kapı ve pencerelerde çok yoğun kullanıldığı ülkeler.

İkinci rivayete göre ise mavi renge boyanmış kapı ve pencerelerin nedeni ülkemizde ve diğer Müslüman ülkelerde (Tunus, Fas gibi) mavi rengin nazardan koruduğuna inanılması. Mavi kapı ve pencereler sayesinde kem gözlerin nazarının, o eve veya o evde yaşayanlara değmeyeceğine inanılıyor. Çin ve Hindistan’da ise mavi kapı ve pencerelerin kötü ruhlardan koruduğuna inanılıyor. Aslında bu inanışa göre mavi kapı ve pencereler bir çeşit nazar boncuğu gibi kullanılıyor.

Sebeb-i hikmeti tam olarak nedir bilinmez ama mavi kapı ve pencerelerin insanları rahatlatan, göze hoş gelen estetik bir düzenin oluşmasına katkı sağladığı kesin gibi görünüyor.